W ostatnich latach zaczęto zwracać coraz większą uwagę, jak ważny jest wpływ żywności i sposobu żywienia na proces farmakoterapii na jego skuteczność i bezpieczeństwo.
Przybywa coraz więcej dowodów, że interakcje pomiędzy lekami i żywnością mogą prowadzić do braku lub zmniejszenia efektów terapeutycznych, albo wystąpienia niebezpiecznych powikłań np.; zaburzenia przewodzenia i rytmu serca oraz gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Istotne jest to, że zauważono interakcję pomiędzy lekami, a żywnością, uznawaną za bardzo zdrową (płatki owsiane, mleko, jarzyny, chleb razowy).
Duża ilość składników naszej diety takich jak: białko, tłuszcze, błonnik, flawonoidy, furanokumaryny, składniki mineralne, kofeina, tyramina i inne,
może modyfikować praktycznie każdy etap farmakokinetyki leku tj. wchłanianie i biodostępność oraz metabolizm i jego wydalanie.
Większość poznanych dotychczas interakcji pomiędzy żywnością a lekami wiąże się właśnie ze wspomnianymi wyżej procesami wchłaniania leku, jego przemianami biochemicznymi w organizmie ,głównie w wątrobie i jelitach, oraz jego wydalaniem.
Przykładem jednej z takich interakcji jest wpływ składników żywności na zmniejszenie wchłaniania leku.
Wiele interakcji prowadzących do zmniejszenia wchłaniania leków może być bardzo niebezpiecznych.
Dotyczy to produktów zawierających dużo błonnika-jak np. płatki owsiane,chleb razowy, czy też otręby.
Błonnik powoduje adsorbcję preparatów naparstnicy (np. Bemecor, Digoxin) stosowanych w niewydolności krążenia i zaburzeniach rytmu serca oraz trójpierścieniowych leków antydepresyjnych (np. Amitryptylina, Imipramina),stosowanych w leczeniu zespołów depresyjnych.
W przypadku pierwszej grupy leków interakcja ta może doprowadzić do zaostrzenia niewydolności krążenia lub wystąpienia powikłań zatorowych (np. udaru mózgu), w przypadku drugiej grupy zaś-możliwość samobójstwa pacjenta, u którego z powodu braku stężenia terapeutycznego
leku we krwi - nie wystąpiło jego działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.
Wapń /sery,mleko, jogurty, suplementy diety/ w połączeniu z lekami stosowanymi w leczeniu zakażeń dróg oddechowych i moczowych (tetracykliny, fluorochinolony) może ograniczyć lub całkowicie uniemożliwić wchłanialność tych leków.
Zaburzenia wchłaniania leków przez składniki pokarmowe nie ograniczają się do zmniejszenia ich wchłaniania, lecz w wielu przypadkach wywołują efekt odwrotny - szybsze i zwiększone ich wchłanianie.
Zwiększone wchłanianie niektórych leków zależy głównie od zawartości tłuszczów w posiłkach. Występuje ono wówczas, gdy lek zażywany jest nie tylko w czasie jedzenia, lecz nawet wówczas, gdy został zażyty w czasie krótszym niż 1 godz. przed lub 2 godz. po posiłku.
Nasilenie tej interakcji jest szczególnie duże, gdy spożywane są smażone jajka, bekon, duża ilość masła, smalec, pełnotłuste mleko.
Tłuszcze zawarte w posiłku przyśpieszają wchłanianie leków o dużej lipofilności, co powoduje, że leki te są bardzo dobrze rozpuszczalne w tłuszczach
emulgowanych przez kwasy żółciowe. Emulsja tłuszczowa jest w tym przypadku nośnikiem dla leku i przez to jego wchłanianie istotnie wzrasta.
Znane są interakcje z tłuszczem pokarmowym leków p/grzybiczych/gryzeofulwina/,niektórych leków w leczeniu infekcji pasożytniczych (albendazol, mebendazol),leków psychotropowych, zwłaszcza trójpierścieniowych leków antydepresyjnych (np. Amitryptylina, Imipramina), B-adrenolityków (np. Atenolol, Propranolol, Metocard, TRASICOR) i niektórych leków hipotensyjnych.
Nieświadomość możliwości wystąpienia interakcji pomiędzy posiłkami bogatotłuszczowymi a b-adrenolitykami może spowodować u chorych nimi leczonymi bardzo groźne objawy, takich jak zwolnienie czynności serca, zaburzenia jego przewodzenia (blok przedsionkowo-komorowy II lub III stopnia) niedociśnienie tętnicze.
Duża zawartość tłuszczów w posiłkach zwiększa też wchłanianie leków przeciwpasożytniczych jak Zentel, Vermox, co może narazić chorego na wystąpienie objawów niepożądanych jak: bóle i zawroty głowy, kaszel, łysienie, świąd, zmiany skórne.
W przypadku interakcji tłuszczu pokarmowego z preparatami teofiliny ( np. Eufylin, Teofilin prolongatum) wchłanianie jest przyspieszone i zwiększone co powoduje zwiększenie stężenia tego leku we krwi i może być przyczyną działań niepożądanych takich jak tachykardia, zaburzenia rytmu serca, bóle głowy, zaburzenia snu.
Niektóre składniki żywności mogą wpływać metabolizm leków w organizmie czego przykładem jest sok grejpfrutowy. Spożycie soku grejpfrutowego może spowodować zaburzenia metabolizmu niektórych leków w wątrobie i jelicie cienkim, co prowadzi do zwiększenia ich stężenia we krwi, a to może prowadzić do poważnego zatrucia lekiem. Popicie sokiem grejpfrutowym leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tj. niektórych blokerów kanału wapniowego może powodować znaczne obniżenie ciśnienia krwi i bóle głowy.
Spożycie soku grejpfrutowego z cyklosporyną, leku stosowanego min. w immunosupresji, po przeszczepieniu narządów naraża chorego na drastyczny wzrost ciśnienia wraz z napadem drgawek. Aby uniknąć interakcji leku z sokiem grejpfrutowym nie należy pić go co najmniej 4 godziny przed przyjęciem leku i 4 godziny po jego przyjęciu.
Niektóre składniki pokarmowe powodują synergiczne działanie z lekami tzn. zwiększają ich działanie i zwiększa się ryzyko ich toksyczności. Takie działanie wywołuje kofeina (kawa, cola) w połączeniu z preparatami teofiliny ( np. Eufilin). Przykładem tej interakcji jest też: Nitrogliceryna – podczas leczenia tym lekiem należy unikać picia alkoholu gdyż może dojść do synergicznego działania rozszerzającego naczynia krwionośne a w konsekwencji do gwałtownego, niebezpiecznego spadku ciśnienia krwi.
Kolejnym rodzajem interakcji pożywienia z lekami jest zjawisko antagonizmu- czyli działania przeciwstawnego, które ma miejsce np. w przypadku zażywania leków przeciw zakrzepowych( np. Acenokumarol, Warfin) z dieta bogata w witaminę K9 ( warzywa zielone- kapusta, sałata, brukselka, szpinak oraz otręby i płatki owsiane).
Zalecenia celem uniknięcia interakcji między żywnością a lekami:
– popija leki wodą ( pełną szklanką)
– herbata, kawa, mleko – mogą zmniejszać wchłanianie leków
– sok grejpfrutowy zaburza metabolizm leków w organizmie
– nie mieszaj leku z posiłkiem, ani nie zażywaj go tuż przed, w trakcie lub tuż po jedzeniu ( chyba że zaleci to lekarz) ponieważ może to zmienić działanie leku
– nie zażywaj preparatów witaminowo -mineralnych w tym samym czasie co leku ponieważ mogą zaburzać ich wchłanianie
– jeśli posiłek zaburza działanie leku najlepiej jest go zażyć 1- 2 godz. przed lub 2 godz. po posiłku.
– Nie mieszaj w gorącym napoju leku gdyż wysoka temperatura może zmniejszyć jego skuteczność\
– nigdy nie zażywaj leków z napojami alkoholowymi
